ලොව පුරා මිලියන 55 කට අධික කොවිඩ්-19 වෛරස් රෝගීන් සංඛ්‍යාවක් වාර්තා වී ඇති අතර මිලියන 1.3 කට වඩා මිය ගොස් තිබේ. මේ මහා ව්‍යසනයෙන් ගැළවීමට ඇති එකම ඵලදායී මාවත වන්නේ එන්නතක් නිපදවා ගැනීමය. එහෙත් යම් හෙයකින් එන්නතක් සොයා ගතහොත් දුප්පත් ජාතීන්ට එය ලබා ගැනීම දුෂ්කර වනු ඇති බවට සෞඛ්‍ය අංශ තුළ දැඩි කණස්සලක්ක පවතී.
තව නොබෝ දිනකින් දැවැන්ත ගැටලුවක් සහ අභියෝගයක් බවට පත්ව ඇති මේ ගැටලුව ගැන සහ එන්නත බෙදා හැරීමට හා ලබාදීමට සාධාරණ ක්‍රමයක් තිබේද ? සහ එය සාර්ථක වේද ? යන්න පිළිබඳව අපි විශේෂඥයින් සමඟ කතා කරමු.
කල්තියා මිලදී ගැනීමට ඉක්මන් වීම
මුල් ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී යන්නේ අවම වශයෙන් එන්නත් දෙකක්වත් ඉතා ඵලදායී වන බවයි. මේ අතර තවත් සමහරක් අත්හදා බැලීම් කරා ළඟා වී ඇති අතර තවත් බොහෝ එන්නත් සංවර්ධනයේ යම් අවධියක පවතී.
මෙම එන්නත් කිසිවක් තවමත් අනුමත කර නැත, නමුත් එනිසා රටවල් කල්තියා මාත්‍රා මිලදී ගැනීම ද නතර කර නැත.
එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයක් (උතුරු කැරොලිනාවේ ඩියුක් විශ්ව විද්‍යාලය ) සිදු කෙරෙන සියලුම ගනුදෙනු පිළිබඳව ටැබ් තබා ගැනීමට උත්සාහ කරයි. විභව එන්නත් මාත්‍රාව බිලියන 6.4 ක් දැනටමත් මිල දී ගෙන ඇති බවට ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර තවත් බිලියන 3.2 ක් මිලදී ගැනීම සදහා සාකච්ඡා කෙරෙමින් හෝ “පවතින ගනුදෙනු වල විකල්ප පුළුල් කිරීම්” ලෙස වෙන් කර ඇත.
‘‘අත්තිකාරම් මිලදී ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය ඖෂධ කර්මාන්තය තුළ හොඳින් ස්ථාපිත වී ඇති අතර එමඟින් නිෂ්පාදන හා අරමුදල් අත්හදා බැලීම් දිරිගැන්වීමට උපකාරී වනු ඇතැ‘යි ලන්ඩන් ආර්ථික විද්‍යා හා දේශපාලන විද්‍යා පාසලේ ගෝලීය සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති පිළිබඳ සහකාර මහාචාර්ය ක්ලෙයාර් වෙන්හැම් පවසයි.
‘නිෂ්පාදනයේ මුල් අවධියේදී වැඩිපුරම ගෙවිය හැකි ඕනෑම කෙනෙකුට පෝලිමේ ඉදිරියෙන් සිටින බවද එයින් අදහස් වේ‘ මහාචාර්ය ක්ලෙයාර් වෙන්හැම් වැඩි දුරටත් පවසයි.
ඩියුක් විශ්වවිද්‍යාලයේ පර්යේෂණයෙන් හෙළි වී ඇත්තේ මෙතෙක් මිලදී ගෙන ඇති එන්නත් මාත්‍රාවලින් “අතිමහත් බහුතරයක්” ඉහළ ආදායම් ලබන රටවලට යන බවයි.
නිෂ්පාදන ධාරිතාව සහිත සමහර මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටවලට නිෂ්පාදන ගනුදෙනු වල කොටසක් ලෙස විශාල මිලදී ගැනීමේ ගිවිසුම් සාකච්ඡා කිරීමට හැකි වී තිබේ. සායනික අත්හදා බැලීම් සඳහා යටිතල පහසුකම් ඇති අනෙකුත් රටවලට (බ්‍රසීලය සහ මෙක්සිකෝව වැනි ) අනාගත එන්නත් ලබා ගැනීමේදී එය උත්තේජනයක් ලෙස භාවිතා කිරීමට හැකි වී තිබේ.
නිදසුනක් වශයෙන්, ඉන්දියාවේ සේරම් ආයතනය, රට තුළ බෙදා හැරීම සඳහා නිපදවන මාත්‍රාවලින් අඩක් තබා ගැනීමට කැපවී සිටී.
මේ අතර, ඉන්දුනීසියාව චීන එන්නත් නිපදවන්නන් සමඟ හවුල් වන අතර බ්‍රසීලය ඔක්ස්ෆර්ඩ් විශ්ව විද්‍යාලය සහ ඖෂධ සමාගමක් වන ඇස්ට්‍රාසෙනෙකා විසින් මෙහෙයවනු ලබන අත්හදා බැලීම් සමඟ හවුල් වේ.
කුමන එන්නත් ක්‍රියාත්මක වේදැයි අප තවමත් නොදන්නා හෙයින්, සමහර රටවල් විවිධ විකල්ප මිලදී ගැනීමෙන් ඔට්ටු ඇල්ලීම සිදු කරයි. නවතම දත්ත වලට අනුව වැඩිම මාත්‍රාවක් වෙන් කර ඇති රටවල් අතර ඉන්දියාව, යුරෝපා සංගමය, එක්සත් ජනපදය, කැනඩාව සහ එක්සත් රාජධානිය ද සිටී.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) බීබීසීයට පැවසුවේ “නායකයින්ට අවශ්‍ය වන්නේ පළමුවෙන්ම තමන්ගේ ජනතාව ආරක්ෂා කර ගැනීමටයි. (ඔවුන් තම පුරවැසියන්ට වග කිව යුතු බවයි) නමුත් මෙම ගෝලීය වසංගතයට ප්‍රතිචාරය සාමූහික එකක් විය යුතුයි” යන්නයි.
ලෝකයට සීමිත සැපයුමක් ලබා දීම
ඩියුක් විශ්වවිද්‍යාලයේ විශ්ලේෂණයට නායකත්වය දුන් ඇන්ඩ්‍රියා ටේලර් මෙසේ පැවසුවාය.
‘‘ඉදිරි වසර කිහිපය තුළ නිෂ්පාදනය කළ හැකි මාත්‍රාවන් ගණන පිළිබඳ අත්තිකාරම් මිලදී ගැනීමේ ගිවිසුම් හා සීමාවන් නියම කර ගැනීම මගින් අදහස් කරන්නේ ධනවත් රටවලට එන්නත් හිමිවන නමුත් දුප්පත් රටවලට කිසිවක් නොලැබෙන බවයි‘
විශේෂඥයන් සඳහන් කරන්නේ එන්නත් කීයක් වෙළඳපොළට ගෙන එනු ඇත්ද, ඒවා ලබා ගත හැක්කේ කවදාද යන්න අප තවමත් නොදන්නා බවයි. ගනුදෙනු තවමත් සිදු කෙරෙමින් පවතින අතර බෙදා හැරීම පිළිබඳ ප්‍රශ්න පවතී.
ඉන්දියාවේ කෝවිඩ් -19 වසංගතයට එරෙහි සටනේ සම කර්තෘ චන්ද්‍රකාන්ත් ලහාරියාට අනුව, දුප්පත් රටවල ලබා ගත හැකි ප්‍රමාණය එන්නත් කොපමණ ප්‍රමාණයක් නිපදවා ඇත්ද, කෙතරම් ඉක්මනින් ඒවා නිෂ්පාදනය කරන්නේද යන්න මත රඳා පවතී.
“ඉන්දියාව ද එන්නත් නිපදවා ඇති අතර අපගේ නිෂ්පාදන ධාරිතාවය සමඟ මිල ඉතා ඉක්මණින් පහත වැටෙනු ඇති බවත් අඩු හා මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටවල ලබා ගත හැකි ප්‍රමාණය ඉතා ඉහළ බවත් මම පුරෝකථනය කරමි.”
එක්සත් ජනපදයේ ගෝලීය සංවර්ධන චින්තන මධ්‍යස්ථානයේ ප්‍රතිපත්ති විශ්ලේෂක රේචල් සිල්වර්මන් පැවසුවේ වඩාත් පොරොන්දු වූ එන්නත් “බොහෝ දුරට ධනවත් රටවලින් ලබා ගත් උසස් මිලදී ගැනීමේ ගිවිසුම් මගින් ආවරණය වන බවයි‘
” සාර්ථක එන්නත් බොහොමයක් තිබේ නම්, ධනවත් රටවල් සමග තරග කිරීමට හෝ කේවල් කිරීමට දුප්පත් රටවලට සිදු නොවේවි. විකල්ප රැසක් ඇති විට තරගය අඩුයි‘ ඇය වැඩි දුරටත් පැවසුවාය.
සමහර එන්නත් 90% කට වඩා වැඩි ඵලදායිතාවයක් කරා ළඟා වන බවට මෑතකදී කරන ලද නිවේදන (විශේෂයෙන් ෆයිසර් සහ මෝඩර්නා යන ඖෂධ සමාගම්වල ප්‍රකාශන) “සුවිශේෂී විද්‍යාත්මක ප්‍රවෘත්ති” බව සිල්වර්මන් මහත්මිය පැවසුවාය.
“ලබන වසර අවසන් වන විට අඩු හා මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටවලට එන්නත් ලබා ගැනීමට ඇති සම්භාවිතාව ඉතා අල්පය.”
මේ අතර 90%ක් සාර්ථක එන්නතක් නිෂ්පාදනය කළ ෆයිසර් සමාගම පවසන්නේ 2020 දී මාත්‍රාව මිලියන 50 ක් සහ 2021 දී මාත්‍රාව බිලියන 1.3 ක් දක්වා නිපදවීමට බලාපොරොත්තු වන බවයි.
“ ගණිත සමීකරණවලින් පමණක් සියල්ල සිදුවීමට ඉඩක් නැහැ. මෙය සංකීර්ණ කතාවක්‘ සිල්වර්මන් මහත්මිය පැවසුවාය.
කෙසේ වෙතත්, ඇය පවසන්නේ මේ වන විට මොර්ඩනා එන්නත ද ෆයිසර් හා සමාන ප්‍රතිඵල පෙන්වා ඇති බැවින් වැඩි බලාපොරොත්තුවක් ඇති බවත්ය.
මෝඩර්නා එන්නතෙහි ගබඩා කිරීම පිළිබඳ අඩු අවශ්‍යතා ද ඇති අතර (අධික ශීත උෂ්ණත්වයක් අවශ්‍ය නැත) එය දුප්පත් රටවලට, විශේෂයෙන් උණුසුම් ප්‍රදේශවල සහ දුර බැහැර ප්‍රදේශ සහ සීමිත විදුලිය ඇති රටවලට එය සහනයක් වේ.
නව බිම් සලකුණු බෙදා හැරීමේ සැලැස්මක්
ඇත්ත වශයෙන්ම ගෝලීය සෞඛ්‍යයේ අසමානතාවය අලුත් දෙයක් නොවේ. සෑම වසරකම ළදරුවන් මිලියන 20 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් එන්නත් ලබා ගැනීමට නොහැකි තත්ත්වයක පසුවන බවට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ගණන් බලා තිබේ.
2009 සූකර උණ වසංගතය තුළ එන්නත් සැපයුම ධනවත් රාජ්‍යයන් සමඟ කල්තියා මිලදී ගැනීමේ ගිවිසුම් මගින් ප්‍රමුඛ වූ බව පර්යේෂණවලින් පෙනී යයි.
“ගෝලීය සෞඛ්‍යයේ 90/10 බෙදීම ගැන අපි කතා කරමු – ලෝකයේ ඖෂධ නිෂ්පාදනවලින් 90% ක්ම ලෝක ජනගහනයෙන් 10% කට සේවය කරයි. මෙය එම කතාවේ කොටසක්” යැයි වෙන්හැම් මහත්මිය පැවසුවාය.
“වෙළෙදපොළ තත්ත්වයන් ගැන කල්පනා කළ යුතු නමුත් අප සැමට දැන් එකම බෝට්ටුවක සිටින අතර අප සියලු දෙනාම එකම නිෂ්පාදනයක් සඳහා එකම අවශ්‍යතාවයකට මුහුණ දී සිටිමු‘ ඇය පවසයි.
‘එහෙත් කොවිඩ් එන්නතේ සැපයුම සීමිතයි. ඉල්ලුම අසීමිතයි. ගැටලුව එන්නේ ඒ නිසයි. ආසන්න දශකවල ගෝලීය වශයෙන් මෙවැනි තත්ත්වයක් අප දැක නැහැ‘
අනාගත කොරොන වයිරස් එන්නත් සමානව බෙදා හැරීම සහතික කිරීම සඳහා ‘කෝවාක්ස් Covax‘ නමින් හැඳින්වෙන සුවිශේෂී ගෝලීය එන්නත් සැලැස්මක් සකස් කර ඇත.
ගැවි එන්නත් සන්ධානය, ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය සහ වසංගත සූදානම නවෝත්පාදන සන්ධානය (සීපීඅයි) අතර ඒකාබද්ධ වැඩසටහන මගින් සාමාජික රටවලට ඔවුන්ගේ ජනගහනයෙන් අවම වශයෙන් 20% ක් එන්නත් කිරීම සඳහා ප්‍රමාණවත් එන්නත් ලබා ගැනීම අරමුණු කරයි.
එන්නත් මිලදී ගන්නා ධනවත් රටවල් දුප්පත් ජාතීන්ට ද මූල්‍ය ප්‍රවේශය සඳහා එකඟ වන පරිදි මෙම වැඩසටහන සැලසුම් කර ඇත. මේ වන විට ආර්ථිකයන් 186 ක් පමණ ඊට සම්බන්ධ වී ඇත.
ගැවි පවසන්නේ සුදුසුකම් ලත් රටවල් 92 ක් අතර එන්නත් මිලදී ගැනීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා ඩොලර් බිලියන 2 කට වැඩි කිරීමේ මූලික ඉලක්කය ඉක්මවා ඇති බවයි.
Covax දැනටමත් රටවල් අතර සමානව බෙදා හැරිය හැකි එන්නත් මාත්‍රාව මිලියන සිය ගණනක් සඳහා අත්තිකාරම් මිලදී ගැනීමේ ගිවිසුම් ලබාගෙන ඇත. ඔක්ස්ෆර්ඩ් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ එන්නතක් නිපදවන ඇස්ට්‍රාසෙනෙකා මෙම වැඩසටහනේ කොටසකි.
ප්‍රධාන විධායක නිලධාරි පැස්කල් සෝරියට් පවසන්නේ සමාගමේ අරමුණ වන්නේ ලොව පුරා සෑම රටකටම එකවර වැඩි හෝ අඩු ප්‍රවේශයක් ලබා ගැනීමට අවස්ථාව ලබාදීම බවයි.
“වසංගතය අතරතුර” එන්නතෙන් ලාභ නොලබන බව සමාගම පවසා තිබේ.
ෆයිසර් සමාගම කොවාක්ස් සමග ගිවිසුම් අත්සන් තබා නොමැති අතර බීබීසීයට පවසා ඇත්තේ “සාකච්ඡා දිගටම පවතින” බවයි.
සමාගම පැවසුවේ එන්නත ලබා ගැනීමට සෑම කෙනෙකුටම අවස්ථාව ඇති බව සහතික කිරීමට කැපවී සිටින බවත්, එහි නිෂ්පාදන අතිශය අඩු උෂ්ණත්වයක තබා ගත යුතු බැවින් ගබඩා ගැටළු සඳහා විසඳුම් සකස් කර ඇති බවත්ය.
පැති ගනුදෙනු කරන රටවල්
එක්සත් රාජධානිය සහ කැනඩාව ඇතුළු Covax අත්සන් කරුවන් කිහිපදෙනෙකු තමන්ගේම ගනුදෙනු සමඟ ඖෂධ සමාගම් සමඟ කෙලින්ම සාකච්ඡා කරමින් සිටින බවටද අවධානය යොමු වී තිබේ.
“ඔවුන් කොවාක්ස් හි නොමසුරුව ආයෝජනය කරන නමුත් ඒ අතරම ඔවුන් අවතක්සේරු කරන්නේ ඉල්ලුම සැපයුම ඉක්මවා යනු ඇති බවයි” යනුවෙන් ඩියුක් පර්යේෂක ටේලර් මහත්මිය පැවසුවාය.
ධනවත් රටවල් මුලපිරුමේ ස්වභාවය අඩපණ කරන්නේ දැයි විමසූ විට ගාවි ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී සෙත් බර්ක්ලි පැවසුවේ එය “සංකීර්ණ ප්‍රශ්නයක්” බවයි.
“සෑම දේශපාලන නායකයෙකුටම තමන්ගේ ජනතාව ආරක්ෂා කර ගැනීමට අවශ්‍යයි. ඒ නිසා ඔබ බලාපොරොත්තු වන්නේ එයයි. නමුත් වසංගතයක් තුළ ඇත්ත වශයෙන්ම අප ආරක්ෂිත වන්නේ අප සැවොම ආරක්ෂිත නම් පමණයි. ඒ නිසා ඔවුන් මේ කරුණු දෙක ගැනම සිතිය යුතුයි”ඔහු පැවසීය.
ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් ඇතුළු මානව හිමිකම් කණ්ඩායම් සහ ඔක්ස්ෆෑම් වැනි පුණ්‍යායතන පවසන්නේ ‘‘අනාගත එන්නත් සඳහා ගෝලීය ප්‍රවේශය සහතික කිරීම සඳහා තවත් බොහෝ දේ කළ යුතු බවයි‘‘
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ Covid-19 තාක්‍ෂණික ප්‍රවේශ සංචිතය හරහා තොරතුරු හුවමාරු කර ගන්නා ලෙස ඔවුන් ෆෟෂධ සමාගම්වලින් ඉල්ලා ඇත.
“කිසිදු තනි සමාගමකට ප්‍රමාණවත් සැපයුමක් ලබා දිය නොහැකි අතර, සැපයුම පිළිබඳ ගැටලුව විසඳා නොගතහොත්, දුප්පත් රටවල් සමඟ තරඟ කරන ධනවත් රටවල් සැමවිටම ජයග්‍රහණය කරනු ඇත” යනුවෙන් ඔක්ස්ෆෑම් සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති උපදේශක ඇනා මැරියට් පැවසීය.
“සියලුම එන්නත් නිෂ්පාදකයින් සහ ඖෂධ සංස්ථා ඔවුන්ගේ විද්‍යාව හා දත්ත එක්රැස් කළ යුතු අතර, නිෂ්පාදනය ඉහළ නැංවීමට හැකි වන පරිදි ඔවුන්ගේ තාක්‍ෂණය මාරු කිරීමට කැපවිය යුතුය. ඒ සඳහා කිසිවෙකු ඉදිරිපත් වී නැත.”
ප්‍රතිපත්ති විශ්ලේෂක සිල්වර්මන් මහත්මිය මෙසේ පැවසුවාය: “අඩු හා මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටවල භාවිතා කිරීම සඳහා එන්නත් ලබා ගැනීමට එක් ඵලදායී ක්‍රමයක් වන්නේ සාමාන්‍ය නිෂ්පාදකයින්ට බලපත්‍ර ලබා දීමයි.”
“මෙය බොහෝ විට බුද්ධිමය දේපළ හා මිලකරණය පිළිබඳ ආරවුල් වලට පැටලෙන අතර එය තරමක් විවාදාත්මක විය හැකිය.”
විවිධ රටවල ආසාදන, මරණ හා සීමා කිරීම්වල ප්‍රමාණය වෙනස් වන අතර, ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය පවසන්නේ වෛරසය මර්දනය කිරීම සඳහා සෑම රටකම ඕනෑම එන්නතක් ලබා ගත යුතු බවයි.
“මෙතරම් බෝවන වෛරසයක් හා ගෝලීයකරණය වූ ලෝකයක, සියලු රටවල් ආරක්ෂා වන තුරු කිසිදු රටක් වසංගතයෙන් ආරක්ෂා නොවනු ඇත.” ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය පවසයි.
2020 නොවැම්බර් 21 වැනි දින බී.බී.සී. වාර්තාවකි – සැකසුම – තීක්ෂණ වෙළෙන්එගොඩ
