ඊයේ (27 වැනි සිකුරාදා) ටෙහෙරානය අසලදී ඝාතනයට ලක්වූ සිය ජ්‍යෙෂ්ඨතම න්‍යෂ්ටික විද්‍යාඥයා වන මොහ්සන් ෆක්රිසාඩේ Mohsen Fakhrizadehඝාතකයින්ගෙන් පළිගන්නා බවට ඉරානය පොරොන්දු වී තිබේ.
දමවාන්ඩ් ප්‍රාන්තයේ අබ්සාඩ් හි සිදුවූ ප්‍රහාරයකින් ෆක්රිසාදේ රෝහලේදී මිය ගියේය.
උත්තරීතර නායක අයතුල්ලා අලි කමේනිගේ හමුදා උපදේශක හුසේන් ඩෙහාන් දැඩි ස්වරයෙන් ප්‍රතිඥා දුන්නේ ‘මෙම ඝාතනය කළ අපරාධකරුවන්ගෙන් ලේ පළිය ගන්නා බවයි.
රහසිගත ඉරාන න්‍යෂ්ටික අවි වැඩසටහනක් පිටුපස ෆක්රිසාඩේ සිටි බව බටහිර බුද්ධි අංශ විශ්වාස කරයි. ඉරානය අවධාරණය කරන්නේ සිය න්‍යෂ්ටික වැඩපිළිවෙල සාමකාමී අරමුණු සඳහා බවයි.
එරට විදේශ අමාත්‍ය මොහොමඩ් ජාවඩ් සරීෆ් ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාවෙන් ඉල්ලා සිටියේ “මෙම රාජ්‍ය ත්‍රස්ත ක්‍රියාව හෙළා දකින ලෙස” ය.
“ත්‍රස්තවාදීන් අද ප්‍රකට ඉරාන විද්‍යාඥයා ඝාතනය කළා‘ යැයි ඔහු ට්ටවීටර් පණිවුඩයක් මගින් ලෝක නායකයින්ට කියා සිටියේය.
ඉරානයේ එක්සත් ජාතීන්ගේ තානාපති මජිඩ් තක්ත් රවන්චි පැවසුවේ මෙම ඝාතනය ජාත්‍යන්තර නීතිය උල්ලංඝනය කිරීමක් බවත් එය කලාපය තුළ විනාශයක් ඇති කිරීම සඳහා නිර්මාණය කර ඇති බවත්ය.
මෙම ප්‍රහාරය සම්බන්ධයෙන් ඊශ්‍රායලයට දොස් පැවරූ සරීෆ් මහතා “ඊශ්‍රායල භූමිකාව පිළිබඳ බරපතල ඇඟවුම්” ඇති බව කියා සිටියේය.
2018 අප්‍රේල් මාසයේදී ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික වැඩපිළිවෙල පිළිබඳව ඊශ්‍රායල අගමැති බෙන්ජමින් නෙතන්යාහු ඉදිරිපත් කළ අවස්ථාවේදී ෆක්රිසාඩේගේ නම විශේෂයෙන් සඳහන් විය.
ඝාතනය පිළිබඳ පුවත සම්බන්ධයෙන් ඊශ්‍රායලයෙන් කිසිදු ප්‍රකාශයක් කර නොමැත.
ඉස්ලාමීය විප්ලවවාදී ආරක්ෂක බලකායේ අණදෙන නිලධාරී මේජර් ජෙනරාල් හොසේන් සලාමි පැවසුවේ “න්‍යෂ්ටික විද්‍යාඥයින් ඝාතනය කිරීම යනු නවීන විද්‍යාවන් සඳහා අපගේ ප්‍රවේශය වැළැක්වීම සඳහා වන ගෝලීය ආධිපත්‍යය උල්ලංඝනය කිරීමක්” බවයි.
මෙම ඝාතනය පිළිබඳ පුවත ලැබෙන්නේ ඉරාන විසින් නිෂ්පාදනය කරනු ලබන පොහොසත් යුරේනියම් (enriched uranium) ප්‍රමාණය පිළිබඳ නැවුම් කනස්සල්ල මධ්‍යයේ ය. පොහොසත් යුරේනියම් සිවිල් න්‍යෂ්ටික බලශක්ති උත්පාදනය සහ මිලිටරි න්‍යෂ්ටික අවි යන දෙකටම අත්‍යවශ්‍ය අංගයකි.
ලෝක බලවතුන් හය දෙනෙකු සමඟ 2015 දී ඇතිකර ගත් ගිවිසුමක් මගින් එහි නිෂ්පාදනයට සීමාවන් පනවා තිබුණද, ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් 2018 දී එම ගිවිසුම අතහැර දැමූ දා සිට ඉරානය හිතාමතාම සිය ගිවිසුම් අත්හිටුවා තිබේ.
ඉරානය සමග යළි සම්බන්ධතා තහවුරු කර ගන්නා බවට ජෝ බිඩෙන් ප්‍රතිඥා දී තිබේ.
ඉරාන න්‍යෂ්ටික විද්‍යාඥයාගේ ඝාතනය ගැන ට්වීටර් පණිවුඩයක් නිකුත් කරමින් බිඩෙන් සදහන් කර ඇත්තේ ‘මාරක ප්‍රතිප්‍රහාර සහ කලාපීය ගැටුම් නව වටයක අවදානම” ඇති කරනු ඇති බවයි.
මොහ්සන් ෆක්රිසාඩේට සිදු වූයේ කුමක්ද?
ඉරානයේ ආරක්ෂක අමාත්‍යංශය සිකුරාදා නිවේදනයක් නිකුත් කරමින් කියා සිටියේ, “සන්නද්ධ ත්‍රස්තවාදීන් ඉලක්ක කළේ අමාත්‍යාංශයේ පර්යේෂණ හා නවෝත්පාදන සංවිධානයේ ප්‍රධානී මොහ්සන් ෆක්රිසාඩේ රැගත් වාහනය. ත්‍රස්තවාදීන් සහ ඔහුගේ ආරක්ෂකයින් අතර ඇති වූ ගැටුමකින් පසු, ෆක්රිසාදේ මහතා බරපතල තුවාල ලබා රෝහල් ගත කර තිබේ. අවාසනාවකට මෙන්, ඔහුව බේරා ගැනීමට වෛද්‍ය කණ්ඩායම දැරූ උත්සාහය අසාර්ථක වූ අතර මිනිත්තු කිහිපයකට පෙර ඔහු අභාවප්‍රාප්ත විය.”
ඉරාන මාධ්‍ය වාර්තා සඳහන් කළේ ප්‍රහාරකයින් ඔහුගේ මෝටර් රථයේ සිටි විද්‍යාඥයාට වෙඩි තැබූ බවයි.
ෆාර්ස් ප්‍රවෘත්ති ඒජන්සිය මීට පෙර වාර්තා කළේ අබ්සාඩ් නගරයේ මෝටර් රථ පිපිරීමක් සිදුව ඇති බවයි.
ඔහු ඉලක්ක කළේ ඇයි?
ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ පර්යේෂණ හා නවෝත්පාදන සංවිධානයේ ප්‍රධානියා ලෙස ෆක්රිසාඩේ පැහැදිලිවම ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයෙකි. මේ නිසා මීට වසර දෙකකට පෙර බෙන්ජමින් නෙතන්යාහුගේ අනතුරු ඇඟවීම “ඔහුගේ නම මතක තබා ගන්න” යනුයි.
2015 ඉරාන න්‍යෂ්ටික ගිවිසුමේ කොන්දේසි යටතේ ඉරානය සිය බැඳීම් කඩ කිරීම ආරම්භ කළ දා සිට, රට වේගයෙන් ඉදිරියට ගොස්, අඩු පොහොසත් යුරේනියම් තොග තැනීමට පියවර ගත්තේය.
ඉරාන නිලධාරීන් සැමවිටම පවසා ඇත්තේ එවැනි පියවර ආපසු හැරවිය හැකි නමුත් පර්යේෂණ හා සංවර්ධනයේ වර්ධනයන් තුරන් කිරීම දුෂ්කර බවයි.
“අපට පසුපසට යා නොහැක” යැයි ඉරානයේ ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (අයිඒඊඒ) හිටපු තානාපති අලි අස්ගර් සොල්ටානිහ් මෑතකදී පැවසීය.
ඊස්රායලය චෝදනා කරන ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයා මොහ්සන් ෆක්රිසාඩේ නම්, ඔහුගේ මරණය සමග ඉරානයේ ඉදිරි වේගයට තිරිංග දැමීමට යමෙකුගේ උත්සාහය වූ බව අනුමාන කළ හැකිය.
එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ධුරයට පත්වූ ජෝ බිඩෙන්, ඉරානය සමඟ ඇති ගනුදෙනුවට වොෂින්ටනය නැවත රැගෙන යාම ගැන කතා කිරීමත් සමඟ, මෙම ඝාතනය අනාගත අනාගත සාකච්ඡා සංකීර්ණ කිරීම අරමුණු කර ගත හැකිය.
මොහ්සන් ෆක්රිසාදේ යනු කවුද?
ෆක්රිසාඩේ වඩාත් ප්‍රසිද්ධ ඉරාන න්‍යෂ්ටික විද්‍යාඥ සහ ප්‍රභූ ඉස්ලාමීය විප්ලවවාදී ආරක්ෂක බලකායේ ජ්‍යෙෂ්ඨතම නිලධාරියෙකි.
බටහිර ආරක්ෂක ආරංචි මාර්ග විසින් ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික වැඩපිළිවෙලෙහි අතිශය බලසම්පන්න චරිතය සහ මෙවලමක් ලෙස ඔහු ගැන බොහෝ කලක් තිස්සේ කතා කර ඇත.
2018 දී ඊශ්‍රායලය ලබාගත් රහස් ලේඛනවලට අනුව ඔහු න්‍යෂ්ටික අවි නිර්මාණය කිරීමේ වැඩපිළිවෙළකට නායකත්වය දුන්නේය.
එවකට ඊශ්‍රායල අගමැති බෙන්ජමින් නෙතන්යාහු කියා සිටියේ තමා වැඩසටහනේ ප්‍රධාන විද්‍යාඥයා ලෙස ෆක්‍රිසෙඩේ හඳුනාගත් බවත් “එම නම මතක තබා ගන්නා ලෙස remember that name” ජනතාවගෙන් ඉල්ලා සිටින බවත්ය.
දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී පළමු පරමාණුක ආයුධ නිපදවූ බවට මෑන්හැටන් ව්‍යාපෘතිය මෙහෙයවූ භෞතික විද්‍යාඥයා වන ජේ. රොබට් ඔපන්හෙයිමර් සමඟ 2015 දී නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස් ඔහුව සංසන්දනය කළේය.
භෞතික විද්‍යාව පිළිබඳ මහාචාර්යවරයකු වන ෆක්රිසාදේ න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් තැනීමේ විභවය පිළිබඳ පර්යේෂණ කිරීම සඳහා 1989 දී පිහිටුවන ලදැයි කියනු ලබන රහසිගත වැඩසටහන වන ප්‍රොජෙක්ට් Project Amad’s work. නායකත්වය දුන් බව කියනු ලැබේ. එය 2003 දී වසා දමන ලදී.
ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික වැඩපිළිවෙල පිළිබඳ පරීක්ෂණවල කොටසක් ලෙස ඔහු සමඟ කතා කිරීමට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක ශක්ති ඒජන්සිය දිගු කලක් තිස්සේ අවශ්‍ය වී තිබේ.
ඉරානය න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් සංවර්ධනය කිරීම සඳහා ආවරණයක් ලෙස මෙම වැඩසටහන භාවිතා කරයි යන සැකය නිසා යුරෝපා සංගමය, එක්සත් ජනපදය හා එක්සත් ජාතීන් 2010 දී ආර්ථික සම්බාධක පැනවීමට පෙළඹුණි.
ඉරානය එක්සත් ජනපදය, එක්සත් රාජධානිය, ප්‍රංශය, චීනය, රුසියාව සහ ජර්මනිය සමඟ ඇති කර ගත් 2015 ගිවිසුමෙන් සම්බාධක සහන සඳහා ආපසු න්‍යෂ්ටික ක්‍රියාකාරකම් සීමා කරන ලදී.
ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් මෙම ගිවිසුම අතහැර දැමූ දා සිට එය ව්‍යාකූල වී තිබේ. මෙම මාසය මුලදී ජාත්‍යන්තර පරමාණුක ශක්ති ඒජන්සිය කියා සිටියේ මෙම ගිවිසුම යටතේ අවසර දී ඇති ප්‍රමාණයට වඩා පොහොසත් යුරේනියම් ප්‍රමාණය මෙන් 12 ගුණයක් ඉරානයට ඇති බවයි.
මේ අතර, එක්සත් ජනපදය හා ඉරානය අතර ආතතීන් උත්සන්න වී ඇති අතර, ඉරානයේ විප්ලවවාදී ආරක්ෂක බලකායේ කුඩ්ස් බලකායේ අණදෙන නිලධාරී ජෙනරාල් කාසෙම් සොලෙයිමානි ඇමරිකාව ඝාතනය කිරීමත් සමඟ ජනවාරි මාසයේ දී ඉහළ ගොස් තිබේ.
බී.බී.සී. ඇසුරිණි – සකස් කළේ – තීක්ෂණ වෙළෙන්එගොඩ
