මහාමාන්‍ය ඩී.ඇස්. සේනානායක මහතා ( 1984 ඔක්තෝම්බර් 20 – 1952 මාර්තු 22 )
ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රථම අගමැතිතුමා ලෙස ගෞරවාදරයට පාත්‍ර වූ ඩී.ඇස්.සේනානායක මහතා 1884 වර්ෂයේ ඔක්තෝම්බර් 20 දා උපත ලැබීය.ඔහුගේ පියා දොන් ස්ටෙපර් සේනානායක මැතිතුමා වන අතර මව කැතරීන් එලිසබෙත් පෙරේරා මැතිනියයි. කොළඹ සාන්ත තෝමස් විද්‍යාලය ඩී.ඇස්.සේනානායක මහතා ඉගෙන ගත් පාසලයි. ඉන් පසු මිනින්දෝරු කාර්යාලයක රැකියාවක් කළ ඒ මහතා 1910 දී මොලී දුනුවිල මෙනෙවිය සමඟ විවාහ විය.දුනුවිල මෙනෙවිය සමඟ විවාහයෙන් සේනානායක මහතා පුතුන් දෙදෙනකුගේ පියකු බවට පත් විය.
දේශපාලනයට මහත් උනන්දුවක් දැක්වූ ඩී.ඇස්.සේනානායක මහතා,ඇෆ්.ආර්. සේනානායක ආදී ඔහුගේ සොහොයුරන්ගේ දේශපාලන කටයුතු වලට හවුල් විය. එතුමා මුලින්ම දේශපාලනය ක්‍රියාකාරීව සහභාගී වූයේ 1912 දී ඉංශ්‍රිසින්ගේ මද්‍ය ව්‍යාපාරයට විරුද්ධව ආරම්භ වූ අමද්‍යප ව්‍යාපාරය රට පුරා ව්‍යාප්ත කිරීමට දායක වෙමින් සිංහල ජාතිය මත් විපතින් ගලවා ගැනීමට අඩිතාලම දැමීය. 1919 දී ඩී.ඇස්. සේනානායක මහතා ලංකා ජාතික සංගමයටද දායක විය. 1924 දී ඒ මහතා ව්‍යවස්ථාදායක මන්ත්‍රණ සභාවේ මීගමු නියෝජිතයා වශයෙන් තේරී පත් විය.
අනතුරුව 1931 දී ඩොනමෝර් ආණ්ඩු ක්‍රමය යටතේ පැවති මැතිවරණයෙන්ද ජය ලැබු මෙතුමා රට ස්වයංපෝෂිත කිරීමේ අරමුණින් 1934 දී මින්නේරිය ගොවි ජනපද ව්‍යාපාරය ආරම්භ කළේය. 1936 දී මන්ත්‍රීවරයකු වශයෙන් පත් වූ අතර සභානායක ධුරය මෙන්ම අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ උප සභාපති ධුරයද ඔහුට හිමිවිය. බුදු දහම ආරක්ෂා කිරීමටද උත්සාහ ගත් මෙතුමා 1941 දී මහියංගන චෛත්‍යයද ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට කටයුතු කළේය. 1943 දී ලංකා ජාතික සංගමයෙන් ඉල්ලා අස් වූ ඩී.ඇස්.සේනානායක මහතා 1946 දී තවත් සංවිධාන කිහිපයක එකතුවෙන් එක්සත් ජාතික පක්ෂය නමින් අළුත් දේශපාලන පක්ෂයක් පිහිටුවා ගත්තේය.
අනතුරුව 1947 දී පැවැත්වූ මහ මැතිවරණයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රථම අග්‍රාමාත්‍යවරයා ලෙස තේරී පත්වන්නට මෙතුමාට හැකිවිය. 1948 පෙබරවාරි මස 04 වැනිදා අප රටට නිදහසා ලබා ගැනීමේ කාර්තව්‍යෙයහි ද ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් රටේ අගමැතිතුමා වශයෙන් මෙතුමා විසින් ඉටුකරන ලදී. නිදහස ලැබීමෙන් පසු දේශය නැවත නඟා සිටුවීම උදෙසා සේනානායක මහතා අතින් ඉටු වූ සේවය මහත් වැදගත්ය.ඒ අතරින් 1949 දී අනුරාධපුර නව නගරයක් කිරීමේ කටයුතු ආරම්භ කිරීම,මහියංගන මහා සෑයේ ප්‍රතිසංස්කර කටයුතු ඇරඹීම හා සේනානායක සමුද්‍රෙය් වැඩ ආරම්භ කිරීමද මේ අතරින් ප්‍රධානය.එසේම ලක්දිව කෘෂිකර්මන්තය නඟා සිටුවීම සඳහා ද මෙතුමා කැපවීමෙන් ක්‍රියා කළේය. සේනානායක මහතා සම්බන්ධයෙන් සිදු වූ තවත් වැදගත් සිදුවීමක් වන්නේ 1950 බ්‍රිතාන්‍යෙය් රජුගෙන් ‘මහාමාත්‍ය‘ යන ගරු නාමය ලැබීමයි.
ලක්දිව ප්‍රථම අග්‍රාමාත්‍යවරයා වශයෙන් රටට විශාල සේවයක් ඉටුකරමින් දේශිය සංස්කෘතිය නඟා සිටුවාලීමට විශාල මෙහෙයක් කළ ඩී.ඇස්.සේනානායක මැතිතුමා 1952 වර්ෂයේ මාර්තු 22 වැනි දින ජාතියෙන් සදහටම සමුගත්තේය. ඒ අසු පිටින් වැටීම නිසා සිදු වූ හදිසි අනතුරක් හේතුවෙයි.
