අධික ලෙස වැලි හෑරීම, වේලි ඉදිකිරීම ආදි මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් නිසා ලංකාවේ ප්‍රධාන ගංගා ද අතිෂයින් දූෂිත වී ඇති අතර මුහුදු ජලය ගලා ඒමෙන් අර්බුද රැසක් නිර්මාණය වී තිබෙනවා. මෙය ලංකාවට පමණක් නොව මුළු ලෝකයටම පොදු ප්‍රශ්නයක්. මේ ලිපිය ලංකාව තරම් විශාල වියට්නාමයේ මීකොං ඩෙල්ටාවට අද අත් වී ඇති ඉරණම ගැනයි. එය වියට්නාම් වැසියන්ට මෙන්ම ලංකාවේ අපට ද එකසේ වැදගත් කතාවක්.
‘මට කියන්න තියෙන්නේ මෙච්චරයි, මගේ මාළු ඔක්කොම දැන් මැරිලා.”මෙහෙම කියන්නේ 62 හැවිරිදි වියාන් Vien .
ඇය වියට්නාම් ජාතික කාන්තාවක්. වියට්නාමයේ මෙකොං ගංගා ඩෙල්ටාවේ Mekong Delta හෝ චි මිං Ho Chi Minh City නගරයට දකුණු දෙසින් පැය කිහිපයක් දුරින් පිහිටි බෙන් ට්‍රේ පළාතේයි වියාන් ජීවත් වන්නේ. ඇයට මාළු ගොවිපොළක් සහ සැලකිය යුතු වගාවක් තිබෙනවා. එහි පොල් වගායකුත් තිබෙන බව වියාන් කියනවා.
62 හැවිරිදි ඇය සිය මුළු ජීවිතයම තම භූමියෙහි ගත කර ඇති අතර, පස ක්‍රමයෙන් වෙනස් වන අතර සෑම වසරකම එය වඩාත් වේගයෙන් වර්ධනය වන බව ඇයට පෙනී ගොස් තිබෙනවා.
ගොවිපොළේ පමණක් වැඩ කරන තම පවුලේ අවසාන සාමාජිකයා තමා සහ තම සැමියා විය හැකි යැයි දැන් ඇය බියට පත්ව සිටිනවා.
“මාළු සහ ඉස්සන් මිය යමින් සිටිනවා. අපට ඉක්මනින් විසඳුමක් නොමැති නම් බොහෝ ඉක්මනින් මියගිය ගොවීන් ද අපට දැකගත හැකිවෙයි” ඇය කියනවා.
ප්‍රශ්නය ලවණ ජලයයි. මේ වසරේ පෙර නොවූ විරූ මට්ටමින් මිරිදිය මැකොං ඩෙල්ටාවට ලුණු සහිත මුහුදු ජලය ඇතුළු වී ඇති අතර එනිසා කෘෂිකාර්මික හා මිරිදිය ධීවර වගාවන්ට දැවැන්ත හානියක් සිදුව තිබෙනවා.
කි‍ලෝ මීටර 4350ක් දිග අති දැවැන්ත ගංගාවක් වන (පෝෂක ප්‍රදේශය වර්ග කිලෝමීටර 795,000 km2 (307,000 sq mi) මීකොං ගඟ ආරම්භ වන්නේ චීනයේ උතුරින් පිහිටි කිංහායි Qinghai වලින්. එය එහි සිට ටිබෙටය හරහා ගලාවිත් අග්නිදිග ආසියාවට පැමිණෙනවා.
මීකොං ඩෙල්ටා යනු වියට්නාමයේ මීකොං ගඟේ කෙළවරේ පිහිටි වර්ග කිලෝමීටර් 65,000ක් පමණ අති විශාල (ලංකාව තරම් ලොකුයි) භූමියක්. එය වියට්නායමයේ ‘හදවත‘ ලෙස ද සැලකිය හැකියි. වියට්නාමයේ ජනගහනයෙන් සියයට 20 කට වඩා වාසය කරන්නේ මීකොං ඩෙල්ටාවෙයි.
අද වන විට මිලියන සංඛ්‍යාත ගොවීන්, ධීවරයින් ඇතුළු ජනතාවක් මීකොං ගංගාවට කරදිය මිශ්‍රවීම නිසා දැවැන්ත අර්බුදයකට මුහුණ දී සිටිනවා. ගගට යමක් වුණොත් ඔවුන්ට ගත හැකි විකල්ප අල්පයි. අවසානයේ උරුම වන්නේ අන්ත දරිද්‍රතාව හෝ කුසගින්නේ මිය යාම පමණයි.
බිඳුණු පද්ධතියක්
ස්වාභාවික ඩෙල්ටා පද්ධතියේ කොටසක් ලෙස සෑම වසරකම මුහුදු ජලය මීකොං ගඟට ගලා බසින නමුත් එය මෙතෙක් හෝ එතරම් තීව්‍රතාවයකින් ආක්‍රමණය කර නැති බවයි පරිසරවේදීන් කියන්නේ.
සාමාන්‍යයෙන්, මීකොං ගගට කරදිය එක්වන්නේ මාසයක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් පමණයි. නමුත් මේ වසරේ ගොවීන්ට අවම වශයෙන් මාස හතරක්වත් ලවණතාව විඳදරා ගැනීමට සිදුවී ඇති අතර තත්වය දිගටම පවතින බවයි පෙනෙන්නේ.
ලුණු සහිත මුහුදු ජලය 2019 නොවැම්බර් මස මැද භාගයේ ඩෙල්ටාවට ඇතුළු වීමට පටන් ගත් අතර මේ වසරේ ජනවාරි වන විට මුහුදු ජලය සම්පූර්ණ වියළි කාලය තුළ වාර්ෂික සාමාන්‍යයට වඩා කිලෝමීටර් 30-40ක් දුරට ළඟා වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර තිබෙනවා. අප්‍රේල් මැද භාගය දක්වා වේගයෙන් ඉදිරියට යන අතර, ඉහළ ලවණතා මට්ටම මැයි මාසය දක්වා පවතිනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරනවා.
ඩෙල්ටාවට පහළින් මිරිදිය ගලා යාම අවම වීම සහ ගැඹුරු වන ගං ඉවුර ඇතුළු සාධක කිහිපයක් නිසා ඉහළ ලවණතා මට්ටම් ඇතිව තිබෙනවා. ඒ වගේම දේශගුණික විපර්යාස මගින් තත්ත්වය තව දුරටත් උග්‍ර කර තිබෙනවා.
මීකොං පද්ධතිය සාමාන්‍යයෙන් ක්‍රියාත්මක වන විට, එය සෑම තෙත් කාලයකදීම ගංවතුරට ලක් වෙනවා. උස් ප්‍රදේශවල මිරිදිය ඩෙල්ටාව හරහා මුහුදට ගලා බසිනවා.
ඩෙල්ටාවේ ජල සැපයුමෙන් සියයට 30-35 අතර ප්‍රමාණයකට හිමිකම් කියනු ලබන කාම්බෝජයේ ටොන්ල් සැප් විල Tonle Sap Lake මෙම ගංවතුරෙන් පිරී යන අතර, වියළි කාලවලදී එය සෙමෙන් ඩෙල්ටාවට ජලය බැහැර කරනවා. වැසි නොමැති වුවද මිරිදිය මුහුදු ජලය සේදීම සඳහා මෙය අවස්ථාවක් වෙනවා.
සාමාන්‍යයෙන් මාර්තු මාසය වන විට විල සම්පූර්ණයෙන්ම ජලය බැස යන අතර එමඟින් ඉහළ ලවණතාවයක් ලැබෙනවා. නමුත් ඒ මෝසම් වැසි පැමිණ මෙකොං ද්‍රෝණියේ නැවත වරක් ගංවතුර ඇති වන තෙක් මාසයක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් පමණයි. ඩෙල්ඩාවට කරදිය බහුලව මිශ්‍ර වන මේ සමය සඳහා ජලය ඉතිරි කර ගත හැකි ගොවීන්ට මාසයක් කළමනාකරණය කළ හැකියි.
“මිනිසුන් සෑම විටම වතුර බැරල් සූදානම් කරගෙන සිටිනවා. මගේ ගොවිපොළේ පොකුණු පහක් ඇති අතර අවුරුද්ද පුරාම වැසි ජලය එකතු කරනවා‘ යැයි වීන් පවසනවා.
නමුත් මේ වසරේ ටොන්ල් සප් විල පිරී නොගිය අතර කරදිය මාස ගණනාවක් තිස්සේ ඩෙල්ටාවේ රැදී තිබෙනවා.
මේ තත්ත්වයට ප්‍රධාන වැරදිකරුවන් වන්නේ මෝසම් වර්ෂාව නොලැබීම හා අවසාදිත මට්ටම් පාලනය කරන උඩු ගං ඉවුර සහ ගං ඉවුර ක්ෂය වන වැලි කැණීම් බවයි පරිසරවේදීන් පෙන්වා දෙන්නේ.
ඉහළ ප්‍රදේශවල වේලි
චීනයේ වේලි 11 ක්, පහළ මෙකොං ද්‍රෝණියේ ලාඕසයේ දෙකක් සහ අතු ගංගා වල අවම වශයෙන් වේලී 300ක් පමණ තිබෙනවා. වේලි ගංවතුර දොරටු භාවිතා කරමින් තෙත් සමයේ ඇති වන ගංවතුර වඩාත් පාලිත ආකාරයකින් මුදා හරිනවා.
වෙරළ ඉංජිනේරුවෙකු, ජ්‍යෙෂ්ඨ පර්යේෂකයෙකු සහ නෙදර්ලන්තයේ උට්‍රෙච්ට් විශ්ව විද්‍යාලයේ සහ ඩෙල්ටාරෙස් හි උපදේශක සෙපෙර් එස්ලාමි Sepehr Eslami පවසන්නේ “ජලය අවසානයේ වේලි වලින් පිටවන නමුත් මඳක් මන්දගාමී වේ” කියා යි.
මෙය මෝසම් කාලය තුළ ටොන්ල් සප් විල පිරවීම වළක්වයි. මෙයින් අදහස් කරන්නේ වියළි සමයේදී ඝණ මීටර් බිලියන 10 ක් (ගැලුම් ට්‍රිලියන 2.64) මීකොං ගගට එක්වීම වළක්වා ඇති බවයි.
බෙන් ට්‍රේ පළාතේ සහල් ගොවියෙකු වන ට්රාන් තෝ ටූ පවසන්නේ “ගඟ මිය ගොස් ඇති” බවයි. “ගොවිතැන් හා සතුන් පමණක් නොව මිනිසුන්ට ජලය පවා නොමැත “
දේශගුණික විපර්යාස සමඟ බැඳී ඇති අසාමාන්‍ය කාලගුණය ගැටළුව උග්‍ර කරයි. 2019 දී මෝසම් සංක්‍රාන්තිය (තෙත් සමයේ සිට වියළි කාලය දක්වා) වේලාසනින් පැමිණි අතර එය ටොනල් සප් විලෙහි ජල මට්ටමට ද බලපෑවේය. නියඟය කලින් ආරම්භ වූ නමුත් තවමත් අවසන් වී නැත. නමුත් මෙය සුළු සාධකයක් පමණි.
“වේලි ඉදිකර නොතිබුනේ නම් සහ වැලි කැණීම සීමිත නම් මෙය කිසි විටෙකත් විශාල ගැටලුවක් නොවනු ඇත” යැයි සේපර් පවසයි.
“නියඟය සිදුවූයේ [ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී] නව වේල්ලක් [ෂයාබුරි වේල්ල Xayaburi Dam] පුරවන අවස්ථාවේදීමය. එම නිසා මෙම කුඩා නියඟයේ බලපෑම පාලනය කළ නොහැකි මට්ටමකට උග්‍ර විය.”
මේ සතියේ ටිකක් වැසි ඇද හැළුණත්, මෝසම් වැසි මැයි මැද වන තෙක් බලාපොරොත්තු නොවේ.
වැලි කැණීම හා ගැඹුරු වන ගංගා
තවත් ප්‍රධාන සාධකයක් වන්නේ වැලි, රොන්මඩ සහ බොරළු (අවසාදිත ප්‍රමාණය පහත වැටීම) මීකොං ද්‍රෝණියේ ගං ඉවුරුවල තැන්පත් වීමයි. උඩු ගං ඉවුර ස්වාභාවික ජල ප්‍රවාහයට බාධා කිරීම පමණක් නොව අවසාදිතය පහළට ගලා යාම වළක්වයි. මෙය මීකොං ගං ඉවුර ගැඹුරු කරන අතර වැඩි බරක් සහිත මුහුදු ජලය සේදීමට ඉඩ සලසයි. වේලි සෑම වසරකම මීකොං ගඟෙන් අවසාදිත මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන ගණනක් සොරා ගනියි.
මෙයින් අදහස් කරන්නේ ගං ඉවුරට වැලි අඩු බව පමණක් නොව, එය ඇත්ත වශයෙන්ම ඛාදනය දිරිමත් කරන අතර ගැටළුව උග්‍ර කරන බවයි. ගඟට ප්‍රමාණවත් අවසාදිතයක් නොමැති විට, එය ගං ඉවුරෙන් හා ඉවුරෙන් පිටතට ගෙන යයි.
“ඒ අතරම, ඔබට පහළ වැලි කැණීම් කරනවා” යැයි සෙපෙහර් පවසයි. මෙය කැණීම් ක්‍රමයක් වන අතර කැණීම් හෝ ශක්තිමත් පොම්ප භාවිතයෙන් ගං ඉවුරුවලින් වැලි ලබා ගනී. “වැලි පතල් කම්කරුවන් විසින් වියට්නාමයේ පමණක් නොව කාම්බෝජයේ ද විශාල වශයෙන් වැලි හාරා ගන්නවා. අපි කතා කරන්නේ … වසරකට ටොන් මිලියන 50-100 ක්.”
නිස්සාරණය කළ වැලි බොහෝ දුරට නාගරික සංවර්ධනය සඳහා යොදා ගනී. පතල් කැණීමේ ක්‍රියාවලිය ගංගා පරිසර පද්ධතියට දැඩි ලෙස බාධා කරයි. එමඟින් ගංගා ඉවුර ඛාදනය වී ගං ඉවුරුවලට ගැඹුරට හාරා ඩෙල්ටාව නිසරු බවට පත් කරයි.
ඓතිහාසිකව, සෑම වසරකම මෙකොං ගඟෙන් අවසාදිත ටොන් මිලියන 160 ක් පමණ ප්‍රවාහනය කරන නමුත් මෙය දැන් විශාල ලෙස අඩු වෙමින් පවතී. (වේලි නිසා අඩු කිරීම සියයට 90 ක් දක්වා වන අතර වැලි කැණීම නිසා අඩු කිරීම සියයට සියයකට ආසන්න විය හැකිය) මෙය වැලි නිධි අඩු කිරීම පමණක් නොව ඒවා බරපතල හිඟයකට ඇද දමයි. මෙකොං ගං ඉවුර වසරකට මිලිමීටර් 200-300 (අඟල් 7.9-11.8) ක අනුපාතයකින් ගැඹුරු වන බව ද මේ අතර වාර්තා වේ.
‘පිඟන් සෝදන්න අමතර වතුර නැහැ’
දේශීය ගොවීන්ට මෙම සාධකවල බලපෑම අතිමහත් ය.
සහල් ගොවියෙකු වන 53 හැවිරිදි ‘ට්රාන්‘ තම අස්වැන්නෙන් අවම වශයෙන් සියයට 30 ක් වත් අහිමි වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරයි. ඒ තම වගාවට ජලය සැපයීමට මිරිදිය ජලය නොමැති නිසාය.
“වතුර දිහා බලන්න. ඒක දැන් මඩ සුප් එකක් වගේ” ඔහු පවසයි. “ඌරු මස් සේදීමටත් ඔබට එය භාවිතා කළ නොහැකයි. ඔබේ වගාවන්ට වතුර දැමීමට එය භාවිතා කරන්න.” ඔහු කියයි.
ට්‍රාන්ට කුඹුරු සහ ඖෂධ හා පලතුරු වගාවක් ඇති අතර බොහෝ මීකොං ගොවීන් මෙන් ඔහුට එළදෙනුන්, ඌරන්, කුකුළන් සහ තාරාවන් කිහිප දෙනෙකු ද ඇති අතර ගොවිපලෙන් ලැබෙන අපද්‍රව්‍ය මගින් පෝෂණය කරන එක් මාළු පොකුණක් ද ඇත.
ඔහුගේ පවුලේ අය අවුරුදු 60 ක් තිස්සේ මෙම ඉඩමේ ගොවිතැන් කර ඇත. අවුරුද්දේ කාලය, ඔවුන්ට ලැබෙන අස්වැන්න සහ නිෂ්පාදන මිල අනුව ඔවුන් වියට්නාම ඩොන්ග් මිලියන 10 සිට (ඩොලර් 425) සිට මසකට ඩොන්ග් මිලියන 100 (ඩොලර් 4,254) දක්වා ආදායමක් උපයා ගත හැකිය.
ට්රාන් තරුණ වියේදී මිනිසුන් ඉපදී, ජීවත් වී ගඟේ මිය ගියේය. එය එකල අතිවිශිෂ්ට, බිය උපදවන ජල ධාරාවක් නොවිය.
“මගේ පරම්පරාව, අපි ඇවිදීමට දැන ගැනීමට පෙර පිහිනීමට දැන සිටියෙමු,” ඔහු පවසයි.
‘අපි ජීවත් වුණේ ගග සමග. ඒක කියන්න බැරි තරම් සමීප සම්බන්ධයක් ‘ඔහු කියයි.
නමුත් දැන් ගඟ මැරී ඇති අතර කුඹුරු වියළී යමින් තිබේ. ඉතිරි වී ඇති කුඩා අස්වැන්න ඉතිරි කර ගැනීම සඳහා ඔහුගේ පවුලේ අයට කලින් අස්වැන්න නෙළා ගැනීමට සිදුවනු ඇත.
ඒ හා සමානව, වියාන්ට ඇගේ මාළු හා ඉස්සන් පමණක් නොව, ඇගේ පොමෙලෝ වත්තෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් ද කරදිය නිසා අහිමි වී ඇත.
“අපට සිදුවී ඇත්තේ සියලු කුඩා පලතුරු ගස් කපා දැමීමටයි ” ඇය පවසන්නීය.
ඇය පවසන ආකාරයට ඇගේ නිවස අසළ ඇළ වියළී ගොස් ඇති අතර එයි දැඩි දුර්ගන්ධයක් වහනය වේ. එය අප්‍රසන්න තත්ත්වයක් බව ඇගේ අදහසයි.
මේ තත්ත්වය තුළ වියාන්ට ගෘහස්ථ භාවිතය සඳහා සහ ගොවිපල සඳහා මිරිදිය ජලය මිලදී ගැනීමට සිදු වේ. මෙම මස ආරම්භයේ සිට ඇය ඩොන් මිලියනයකට (ඩොලර් 42) මඳක් වැඩි මිලකට ඝන මීටර් 10 කට (ගැලුම් 2,642) ජලය මිලදී ගෙන ඇත.
බොහෝ පවුල්වල තත්ත්වය මෙය බව වියාන් පවසයි.
ඇය හැකි සෑම විටම මුදල් ඉතිරි කර ගැනීමට මීකොං ජලය භාවිතා කරයි.
“රෙදි සේදීම සඳහා එය භාවිතා කළ හැකියි,” ඇය පවසයි. එහෙත් මිකොං ජලයෙන් සේදු ඇදුම්වල දුගදක් වහනය වෙයි. නමුත් ඔවුන් එය විඳදරා ගනී. “විකල්පය වන්නේ ඊටත් වඩා මුදල් අහිමි වීමයි.” ඇය කියයි.
ට්රාන් ද ඔහුගේ ජලය මිලදී ගනී. ඒ සඳහා ඔහුට මසකට ඩොන්ග් මිලියනයක් (ඩොලර් 42) ක් වැය වන අතර එය පානය කිරීම සහ පිසීම වැනි අත්‍යවශ්‍ය දෑ ආවරණය කිරීමට ප්‍රමාණවත් තරම් ජලය සඳහා පමණි.
“එම මිලට, පිඟන් කෝප්ප සේදීම සඳහා අපට ජලය ඉතිරි කර ගත නොහැකියි” යනුවෙන් ට්රාන් පවසයි. “අපි මේ දවස්වල භාජන හා බඳුන් වලින් කනවා. හැමෝම හැන්දක් භාවිත කරනවා”
පවතින ජල පරාසවල ප්‍රභවයන්. එයින් සමහරක් රජය විසින් සපයනු ලබන අතර, සමහරක් පුණ්‍යායතන මගින් පරිත්‍යාග කරනු ලබන අතර සමහර ඒවා පෞද්ගලික සංවිධාන විසින් විකුණනු ලැබේ. (ඔවුන් මෑතකදී මිල ඉහළ දැමූ බව වාර්තා වේ)
බීජ පැළ ගොවියෙකු වන එන්ගෝ ක්වාං ඛෝවා කියන්නේ පිරිසිදු කරන ලද ගෘහ ජලය සහ පිරිසිදු නොකළ මිරිදිය යන දෙකම ගොවිපලවල භාවිතා කළ හැකි බවයි. රජය සතියකට වරක් ගෘහස්ථ ජලය ගෙන එන නමුත් ඔහුගේ පවුලේ අය එය භාවිතා නොකරයි. බෝට්ටුවලින් ඉහළ කලාපයෙන් ගෙන එන ජලය ඔවුන්ට ලැබේ. ජලය නොමිලේ නමුත් එය එකතු කිරීම සඳහා කුඩා බෝට්ටු සඳහා මුදල් ගෙවිය යුතුය.
“[මිල] රඳා පවතින්නේ අපි විශාල බෝට්ටුවක් හෝ කුඩා බෝට්ටුවක් සඳහා ගෙවන්නේද යන්න මතයි” යනුවෙන් ඔහු පවසයි. “කුඩා බෝට්ටුවකට අපට ඩොන්ග් මිලියනයක් පමණ වැය වන අතර ජලය ඝන මීටර් 10 ක් පමණ ගෙන ඒමට හැකියි. විශාල බෝට්ටු සඳහා ඩොන්ග් මිලියන 3-4-5ක් [ඩොලර් 128- $ 212] වැය වන අතර ජලය ඝන මීටර් 40-50-70ක් ගෙන ඒමට හැකියි”
නොමිලේ ජලය සපයන පුණ්‍යායතන තිබේ. වියට්නාම කීර්තිමත් පුද්ගලයින් පවා මුහුදු ජල පෙරහන් සඳහා අරමුදල් සපයයි. නමුත් මෙම පුණ්‍ය කටයුතුවල විෂය පථය සීමිතය.
‘ආහාර දාමය කඩා වැටිය හැකිය’
ටියැන් ජියැං පළාතේ මාළු වගාකරුවකු සහ පලතුරු වගාකරුවෙකු වන ඩන්ග්ට ලබා ගත හැක්කේ වැඩි වටිනාකමක් ඇති තම ගස් සඳහා එය භාවිතා කිරීම සාධාරණීකරණය කිරීමට ප්‍රමාණවත් තරම් රජයේ ජලය පමණි. ඔහුගේ මාළු සඳහා ඔහු මීකොං වෙතින් ජලය පොම්ප කරයි.
“මසුන්ට තවමත් ලුණු වතුරේ ජීවත් විය හැකියි. නමුත් තත්වය නිවැරදි නොවේ නම් මාළු වර්ධනය විය යුතු තරමට වර්ධනය නොවනු ඇත,” ඔහු පවසයි.
මේ අතර ඔහු තවත ගැටලුවකට මුහුණ පා සිටී. ඒ සිය මාළු සදහා ඉල්ලුම අහිමි වීමයි.
“ඔවුන් මගෙන් මාළු මිලදී ගැනීමට බයයි ” ඔහු පවසයි.
මාළු මෙන්ම සත්ව ගොවිපොළවත්, සහල් සහ එළවළු සහ පළතුරු වගාකරුවන් ද මෙම අර්බුදයට මුහුණ දී ඇත.
ඩන්ග්ට තවදුරටත් ගොවිතැන් කිරීමට නොහැකි වුවද, ඔහු තවමත් තම භූමියේ රැඳී සිටිමින් අනුවර්තනය වීමට උත්සාහ කරමින් සිටී. ඔහුගේ ප්‍රදේශයේ ගොවිපලවල් හැර වෙනත් කිසිවක් නොමැති අතර වෙනත් අංශවල වැඩ කරන අය හොඳින් ස්ථාපිත වී ඇත. ඔහු වෙනත් දෙයක් කිරීමට උත්සාහ කළහොත් තරඟ කිරීමට තරම් පිරිසක් සිටිනු ඇත.
ඩන්ග්ගේ මාළු වෙළඳපොල මිල විශාල ලෙස පහත වැටී ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, ඔහු ඒවා කිලෝග්‍රෑමයක් ඩොන්ග් 40,000 කට (ඩොලර් 2 කට ආසන්න) විකුණූ නමුත් දැන් ඔවුන් ලබා ගන්නේ කිලෝග්‍රෑමයකට ඩොන්ග් 15,000 ක් (ඩොලර් 0.64 ක්) පමණි.
තම ගොවිපලවල් වලට සිදුවන දේ නිසා බොහෝ අය ණය බරින් පීඩා විඳිති. ට්රාන් දන්නා සෑම කෙනෙක්ම විශාල හෝ කුඩා වුවත් ණය වී ඇත. ඔහු පවා ණයකරුවෙකි.
ගොවිතැනෙන් පමණක් දිවි ගලවා ගත නොහැකි බොහෝ පවුල් ගොවිතැන වෙනත් වැඩකටයුතුවලට අතිරේකව යොදා ගනී.
“[මගේ] ප්‍රදේශයේ කාර්මික හා ඇසුරුම්කරණ සංකීර්ණ කිහිපයක් ඇත. බොහෝ යෞවනයන් කර්මාන්තශාලා සේවකයින් බවට පත් වුණා‘ ඩන්ග් පවසයි.
නමුත් ලුණු වල බලපෑම දේශීය ගොවීන් සමඟ නතර නොවේ. එමඟින් ජාතික හා ජාත්‍යන්තර පරිමාණයෙන් විශාල වෙනසක් සිදු කළ හැකිය. සෙපෙහර්ට අනුව, පාර්ශවකරුවන් දිගින් දිගටම මෙකොං ද්‍රෝණියට අතවර කරන්නේ නම්, ඩෙල්ටාව මේ වසරේ අත්විඳින කරදිය ආක්‍රමණය වසර 10 සිට 20 දක්වා සම්මතයක් බවට පත්විය හැකි අතර මෙම අවස්ථාවේ දී, සමාජ ආර්ථික ඇඟවුම් අතිශයින්ම විය හැකිය.
“සමස්ත ආහාර දාමයම කඩා වැටෙනු ඇත, ව්‍යාපාර ආකෘතීන් වෙනස් කිරීමට සිදුවනු ඇති අතර කුඩා ව්‍යාපාරවලට තත්වය පවත්වා ගැනීම ඉතා අපහසු වනු ඇත. එබැවින් ඔවුන්ට සිය කෘෂිකාර්මික හා ජලජීවි වගාව අත්හැර දැමීමට සිදුවනු ඇත. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඒකාධිකාරී වර්ධනය වීමට ඉඩ ඇති අතර එමඟින් වඩාත් කාර්මික ගොවිතැන් ක්‍රම පැනවෙනු ඇත. මෙම සංක්‍රාන්ති සමයේදී, විශාල මහජන පිරිවැයක් දැරීමට සිදුවේ. නිවාස, රැකියා, සෞඛ්‍යය … පවුල් අහිමි වන අයට නවාතැන් ගැනීම සඳහා” සෙපෙර් පවසයි.
ආහාර සුරක්ෂිතභාවය ප්‍රශ්න කළ හැකිය
“කරදිය බෝග වගාවන් සඳහා අතිෂයින් විනාශකාරීය. විශේෂයෙන් එය වී වගාවට අතිෂය හානිකරය. මේ තත්ත්වය මිකොං ඩෙල්ටාවේ වි වගාවට අතු ගා දමනු ඇත” Marc Goichot පවසයි. ඔහු World Wide Fund for Nature’s Greater Mekong programme හි ජ්‍යේෂ්ඨ උපදේශයෙකි.
“මෙකොං ඩෙල්ටාව තුළ තව දුරටත් ජීවත්විය නොහැකි වේවි” සේපර් පවසයි. “එබැවින් වියට්නාමයේ හෝ කාම්බෝජයේ ඉහළ ප්‍රදේශවලට විශාල වශයෙන් මිකොං ඩෙල්ටා වැසියන් සංක්‍රමණය වනු ඇත.”
ආපසු යාමට ප්‍රමාද වැඩියි
මෙම අවස්ථාවෙහිදී, මීකොං ද්‍රෝණියට මානව ක්‍රියාකාරකම්වල බලපෑම ආපසු හැරවීමට නොහැකි විය හැකිය.
“වේලී නිර්මාණය සහ වැලි කැණීම නිසා වසර 30ක් තිස්සේ ක්‍රමිකව මෙම ගැටලුව වර්ධනය වුණා‘ සෙපෙහර් පවසයි. “ඔබ අද සියල්ල ආපසු හැරවූයේ නම්, එය තවමත් වසර 30 ක් ගතවනු ඇත.”
පූර්ණ ප්‍රකෘතිමත් වීම යථාර්ථවාදී නොවන අතර, තවදුරටත් බලපෑම් සීමා කිරීම සඳහා කළ හැකි දේවල් තවමත් තිබේ.
“මෙකොං ගලා යන රටවල් ගංගා ද්‍රෝණියේ පුළුල් කළමණාකරණ යෝජනා ක්‍රමවලට එකඟ විය යුතුයි. ඒ අනුව වැලි කැණීම පාලනය කිරීම සහ වේලි ඉදිකිරීම නැවැත්වීම කළ යුතුයි” යනුවෙන් සේපර් පවසයි. “වේලි වල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාක ඒවා ඉදිකළ රටට පමණක් නොව, පහළ රටවලට ද ඇති වෙනවා”
යම් ප්‍රගතියක් ලබා ඇත. මාර්තු මාසයේදී කාම්බෝජය නිවේදනය කළේ මෙකොං හි ප්‍රධාන ධාරාවේ නව ජල විදුලි වේලි ඉදිකිරීම වසර 10 කට කල් තබන බවයි. පෙබරවාරි මාසයේදී තායිලන්තය මෙකොං ගඟේ ප්‍රධාන කොටසක් හෑරීමට චීනය විසින් මෙහෙයවන ලද සැලසුම් අත්හිටුවා තිබේ.
ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් වියට්නාමය 2017 දී “මෙකොං ඩෙල්ටාවේ තිරසාර හා දේශගුණික තත්වයන්ට ඔරොත්තු දෙන සංවර්ධනය” පිළිබඳ ගිවිසුමක් 120 වන යෝජනාව ස්ථාපිත කළ අතර කෘෂිකර්ම හා ග්‍රාමීය සංවර්ධන අමාත්‍යාංශය Ministry of Agriculture and Rural Development (MARD) විසින් ජාතික කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ සැලැස්මක් සකස් කර ඇත.
එහෙත් තිරසාර සංවර්ධනය සඳහා වන සමස්ත උත්සාහයන් අවම වී ඇත. මාක් ගොයිචොට් ද ගාඩියන් පුවත්පතට පැවසූ පරිදි, “වැදගත් තීරණ සම්බන්ධයෙන් පොදු පදනමක් හෝ සම්මුතියක් සොයා ගැනීමට එම්ආර්සීය එතරම් සාර්ථක වී නැත”.
“මීකොං ජල කළමනාකරණය ආසියාන් සමුළු න්‍යාය පත්‍රයට ඇතුළත් වනු ඇති බවට කටකතා පවතී. නමුත් නැවතත් මම විසිරී ගිය වාර්තා දැක ඇත්තෙමි.
මෙකොං ද්‍රෝණියේ වඩාත්ම බලපෑමට ලක්වූ රටක් ලෙස වියට්නාමයට මෙකොං සංවර්ධනය සඳහා වඩාත් ක්‍රියාකාරී භූමිකාවක් ගත හැකිය.
පසුගිය වසරේ රජයේ වියට්නාම තෙල් සමාගමක් වන පෙට්‍රොවියෙට්නම් Petrovietnam ලාඕසයේ මතභේදාත්මක ලුආන් ප්‍රබාං වේල්ල Luang Prabang dam සඳහා ආයෝජනය කළේය. මෙම පියවර ගනු ලැබුවේ භූදේශපාලනික හේතූන් මත ය. වේල්ල පාලනය චීනයට පැවරීමට වඩා වේලි මෙහෙයුම් වලට බලපෑම් කිරීම ය. නමුත් බලපෑම ප්‍රමාණවත් නොවනු ඇත.
වඩා තිරසාර සංවර්ධනයක්
“මම සිතන්නේ වේලි සංවර්ධනය කිරීම නැවැත්වීමට වියට්නාමය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ප්‍රයත්න දැරිය යුතු අතර ඒවා මේසයේ අසුන් ගැනීම සඳහා ආයෝජනය කරනවාට වඩා” යැයි සේපර් පවසයි. “… වියට්නාමයට ලාඕසය සහ කාම්බෝජය තල්ලු කිරීම සඳහා වඩාත් ක්‍රියාකාරී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකත්වයක් තිබිය යුතුය.”
වඩාත් තිරසාර සංවර්ධනයක් සඳහා මිකොං ඩෙල්ටාවේ පුරවැසියන්ට රජයට බලපෑම් කිරීමෙන් දේශපාලන ව්‍යාපාරයන්හි හඩක් ඇති කළ හැකියි. මම හිතන්නේ එය පෞද්ගලික මට්ටමේ ඉතා වැදගත් කොටසක්.”සෙපෙහර් තවදුරටත් පවසයි.
ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් අවම කිරීම සඳහා ද මිනිසුන්ට සම්බන්ධ විය හැකිය. වියට්නාමය දැනටමත් අධික ලවණතා මට්ටමට අනුගත වීමට පියවර ගනිමින් සිටී.
මෙම කන්නයේ දී, හානි අවම කිරීම සඳහා සැලකිය යුතු සාධකයක් වන්නේ කලින් සූදානම් වීමයි. පසුගිය සැප්තැම්බරයේ තරම් ඈත කාලයකදී, MARD ඩෙල්ටා බලධාරීන්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ බරපතල ලවණ කාලයක් අපේක්ෂා කරමින් අනුවර්තනය වන ලෙසයි. මෙම ක්‍රියාමාර්ග අතර ශීත ඍතුවේ වසන්ත සහල් මසකට පෙර සිටුවීම සහ ලවණ ආක්‍රමණයෙන් බලපෑමට ලක්විය හැකි ප්‍රදේශවල සහල් වගා නොකරන ලෙස ගොවීන්ට උපදෙස් දීම ඇතුළත් වේ.
ජලය ඉතිරි කර ගැනීම සඳහා ශීත ඍතුවේ වසන්ත සහල් වගා කිරීම හෙක්ටයාර් 100,000 (අක්කර 247,105) කින් අඩු කිරීමට ද බලධාරීන් තීරණය කළහ. “වියළි කාලයේදී කෘෂිකර්මාන්තය වෙනුවෙන් මෙකොං ඩෙල්ටාවේ ජල ඉල්ලුම (භාවිතය) තත්පරයට ඝන මීටර 1000-2000ක් පමණ වේ” යැයි සේපර් පවසයි. “… ඔබ කෘෂිකර්මාන්තයේ ඉතිරි කරන විට, ඔබ බොහෝ දේ ඉතිරි කරයි.”
පලතුරු ගොවීන් වාරිමාර්ග ජලය සඳහා බැමි ඉදිකර ඇති අතර පළාත් පාලන ආයතන ද ඩෙල්ටාවේ ජල නල ඉදිකර ඇත.
ගොවීන් ද නව වගාවන් සඳහා මාරුවීමට පටන් ගෙන තිබේ. කැන් තෝ නගරයේ සහල් ගොවීන් දැන් පලතුරු, එළවළු හෝ මල් සිටුවමින් සිටිති. අනෙකුත් සහල් ගොවීන් සහල් ගොවිතැනේ නව ක්‍රමවේදයන් වෙත පරිවර්තනය වෙමින් සිටිති.
WWF ඒකාබද්ධ වී සහ ජලජීවී වගාවේ නව මාදිලියක වැඩ කරමින් සිටින අතර එම දෙකම එකම භූමියක වගා කෙරේ. මෙම ආකෘතිය යටතේ ඩයික් විවෘත කළ හැකි බව ගයිචොට් පවසයි. ගංවතුරට ඉඩ දීමෙන් ස්වාභාවික පෝෂ්‍ය පදාර්ථ, පළිබෝධ පාලනය සහ භූගත ජලය නැවත පිරවීම වැනි ප්‍රතිලාභ රැසක් ලැබෙනු ඇත. මෙමඟින් ජලය, පොහොර හා පළිබෝධනාශක අවශ්‍යතාවය අඩු වේ. අවසානයේදී, නිපදවන සහල් හා ජලජීවී වගාව අඩු වනු ඇත, නමුත් ඒවා කාබනික ලෙස වර්ග කළ හැකි බැවින් ඒවායේ වටිනාකම වැඩි වනු ඇත.
නමුත් ලවණ ආක්‍රමණයට අනුවර්තනය වීමට කොපමණ ප්‍රමාණයක් කළත්, එහි මූල හේතුන් මත අවධානය යොමු කළ යුතුය, නැතහොත් එය තවදුරටත් නරක අතට හැරෙනු ඇත.
මෙම ගැටළුව දශක ගණනාවක් තිස්සේ අවධානයට ලක්ව ඇති අතර විද්‍යාඥයන් ඒ ගැන තව දුරටත් අනතුරු අඟවා තිබේ. මීකොං ද්‍රෝණිය මුළුමනින්ම තිරසාර සංවර්ධනයකට යොමු නොවන්නේ නම් අනාගතය අඳුරු වේ.
සකස් කළේ – තුෂාධවි
මූලාශ්‍රය: අල් ජසීරා – වාර්තාව – සෝ ඔස්බෝන් – සෝ ඔස්බෝන් අග්නිදිග ආසියාව පදනම් කරගත් මාධ්‍යවේදියෙකු සහ ඡායාරූප ශිල්පියෙකි.
