“සනීපාරක්ෂාව ? ඒ මොකක්ද කියලා මම දන්නේ නැහැ. මම මිනිස් අපද්‍රව්‍ය මගේ අත් දෙකෙන් ඉවත් කරනවා. මම වතුරෙන් අත් සෝදා ගන්නවා. සමහර වෙලාවට මිනිස්සු මට එහෙම කරන්න වතුර ටිකක්වත් දෙන්නේ නැහැ, ඒ නිසා මට කොහේ හරි වතුර හොයාගන්න වෙනවා“
කොරෝන වෛරස් භීතියෙන් මුළු ලෝකයම දොරගුළු ලා තිබියදී අප කවුරුත් කතා නොකරන ලෝකය පුරා සනීපාරක්ෂක සේවකයින් ද තම ජීවිත අවදානම ගැන අල්ප හෝ බියකින් තොරව තම සේවා ඉටු කරති. කිසි දිනක සිය සේවය වෙනුවෙන් ඇගයීමක් නොලද මොවුන් ගැන ‘අල් ජසීරා“ කළ හෙළිදරව්වකි මේ.
පයිප්ප වසා දැමීමට සහ මලාපවහන පියන ඔසවා තැබීමට භාවිතා කරන ලෝහ පොල්ල හඩ නැගෙන සේ ඇදගෙන යමින් ඉක්බාල් මාසි දකුණු පකිස්ථාන නගරයක් වන කරච්චිහි කාර්යබහුල අසල්වැසි ප්‍රදේශයක පටු වීදියක ඇවිද යයි. ඔහු හිතාමතාම සැරයටිය ඇදගෙන යාමෙන් අදහස් කරන්නේ තමා පැමිණෙමින් සිටින බව නිවැසියන්ට දැනුම් දීමයි.
වසර 30 කට වැඩි කාලයක් සනීපාරක්ෂක සේවකයෙකු ලෙස කටයුතු කරන මාෂි පැවසුවේ “මම දන්නා එකම වෘත්තිය මෙයයි. එය අවදානම්, සෞඛ්‍යාරක්ෂිත නොවන බවත් මිනිසුන් අපව පහත් කොට සලකන බවත් මම දන්නවා. නමුත් යමෙකු එය කළ යුතුයි. මම මෙය නොකරන්නේ නම් මම කිසිවක් නොකරමි. එය වඩාත් නරක යි” යනුවෙන් 51 හැවිරිදි ඔහු අල් ජසීරාට පැවසීය.
ඔහු සිගරැට්ටුවෙන් ඇස් ඉවතට යොමුකර කිසිවෙකු ඔවුන්ගේ නිවසින් පිටතට පැමිණ ඇත්දැයි බැලීමට වටපිට බැලීය.
සනීපාරක්ෂක සේවකයින් යනු වැසිකිළි පිරිසිදු කිරීම, වලවල් සහ සෙප්ටික් ටැංකි හිස් කිරීම, මලාපවහන හා මෑන්හෝල් පිරිසිදු කිරීම සහ මෙහෙයුම් පොම්පාගාර සහ පවිත්‍රාගාර ඇතුළත් කළ හැකි රැකියාවන් ය.
ලෝකයේ බොහෝ රටවල, ඔවුන් බොහෝ විට අත්වැසුම් හෝ වෙනත් ආරක්ෂිත ආම්පන්න නොමැතිව මලාපවහනවලට බැස යන්නේ ඉතා සුළු මුදලක් ලබා සඳහා ය. මෙම කාර්යය සාමාන්‍යයෙන් අවදානම් වන අතර සමහර ඒවා ජීවිතයට තර්ජනයක් වේ.
කොරෝන වෛරස් වසංගතය මධ්‍යයේ පිරිසිදුකම සහ මූලික සනීපාරක්ෂාව සහතික කිරීම සඳහා සෞඛ්‍ය විශේෂඥයින් සහ සංවිධාන අමතර පියවර ගන්නා ලෙස ඉල්ලා සිටින මොහොතක ලොව පුරා දෛනිකව මෙම අවදානම් සහගත රැකියාව සිදුකරන දහස් ගණනින් එක් අයෙකි මාසි.
කොරෝනා වයිරසය වැළඳීමෙන් පුද්ගලයින් 18,500 කට වැඩි පිරිසක් මියගොස් ඇති අතර ආසාදන ගෝලීය වශයෙන් 400,000 සීමාව ඉක්මවා ගොස් ඇත. නව කොරෝනා වයිරසයට එරෙහිව ආරක්ෂිත පියවරක් ලෙස නිතිපතා සබන් යොදා අත් සේදීම හෝ සනීපාරක්ෂක යන්ත්‍රයක් භාවිතා කිරීම විශේෂඥයෝ නිර්දේශ කරති. නමුත් මාෂි ඇතුළු ලොව පුරා සිටින මිලියන සංඛ්‍යාත ජනතාවට එය විකල්පයක් නොවේ.
“සනීපාරක්ෂාව ? ඒ මොකක්ද කියලා මමත් දන්නේ නැහැ. මම මිනිස් අපද්‍රව්‍ය මගේ අත් දෙකෙන් ඉවත් කරනවා. මම වතුරෙන් අත් සෝදා ගන්නවා. සමහර වෙලාවට මිනිස්සු මට එහෙම කරන්න වතුර ටිකක්වත් දෙන්නේ නැහැ, ඒ නිසා මට කොහේ හරි වතුර හොයාගන්න වෙනවා“.
ලෝක බැංකුව, ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය, ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානය විසින් පසුගිය වසරේ නොවැම්බරයේදී නිකුත් කරන ලද සනීපාරක්ෂක සේවකයින්ගේ සෞඛ්‍ය, ආරක්ෂාව සහ ගෞරවය යන ඒකාබද්ධ වාර්තාවකට අනුව ගෝලීය වශයෙන් සනීපාරක්ෂක ශ්‍රම බලකායේ ප්‍රමාණය නොදන්නා කරුණකි.
“සනීපාරක්ෂක සේවකයින් සමාජයේ වඩාත්ම නොපෙනෙන හා නොසලකා හරින ලද අය අතර වේ” යනුවෙන් එම වාර්තාව පවසයි.
“මෙම කම්කරුවන් නිසි උපකරණ, රැකවරණය හෝ නෛතික අයිතිවාසිකම් නොමැතිව සිය රැකියාවන් සිදුකරන සමාජයේ සාමාජිකයන් අතර වඩාත්ම ආන්තික, දුප්පත් හා වෙනස් කොට සැලකීම් ලැබන පිරිසයි. ඔවුන්ගේ මානව අයිතිවාසිකම් සම්පූර්ණයෙන්ම අහිමි වෙලා තිබෙනවා. ඔවුන්න්ගේ මෙම සේවය අසාර්ථක වූ විට පමණක්, වළවල්, වීදි, ගංගා සහ වෙරළ තීරයන්හි අපද්‍රව්‍යවලට මුහුණ දෙන විට හෝ සනීපාරක්ෂක සේවකයන්ගේ මරණ පිළිබඳ ඉඳහිට මාධ්‍ය වාර්තා කරන විට පමණක් සනීපාරක්ෂක සේවකයින්ගේ දෛනික භාවිතයන් හා දුක්ඛිත තත්වය අනාවරණය වෙනවා. ඒත් එපමණයි. එයින් එහා කිසිවක් සිදුවන්නේ නැහැ“
සිය දෑතින් මළ ඉවත් කළ සනීපාරක්ෂක කම්කරුවෙක්ස‍ෙ
සනීපාරක්ෂක සේවකයින්ට වැඩි වැටුපක් නොලැබේ. (බොහෝ දිනවල මාසිහ් මෙම අවදානම් සහිත කාර්යය කිරීම මගින් රුපියල් 1,000ක් පමණ උපයා ගනී)
මිනිස් මළ මූත්‍රා, ඉඳිකටු, බ්ලේඩ් සහ කැඩුණු වීදුරු වලට අමතරව ශාරීරික හානියක් විය හැකි ලෙස කාණු තුළට වෙනත් තියුණු වස්තූන් විසි කරන බව කරච්චිහි සනීපාරක්ෂක සේවකයෙකු වන රාජ් කුමාර් පවසයි .
“මේ කාණු තුළ බොහෝ විෂ රසායනික ද්‍රව්‍ය ඇති බැවින් මෙම කාර්යය කරමින් සිිටි බොහෝ දෙනෙක් මිය ගොස් තිබෙනවා. ඔවුන් කාණු තුළට විසි කරන්නේ කුමක් දැයි මිනිසුන්ට වැටහෙන්නේ නෑ. අවසානයේදී යමෙකු එය ඉවත් කළ යුතුයි. එය කරන්නේ සනීපාරක්ෂක කම්කරුවන් විසින්” රාජ් කුමාර් පවසයි.
බුර්කිනා ෆාසෝ හි 45 හැවිරිදි සනීපාරක්ෂක කම්මකරුවෙකු වන වෙන්ඩ්ගුන්ඩි සැවඩෝගෝ වළක් හිස් කරමින් සිටියදී ඔහුගේ හිසට ගලක් කඩා වැටීමෙන් තුවාල ලැබීය. ඔහු ද රැකියාවේ අන්තරායන් ගැන හොඳින් දන්නා නමුත් එය කළ යුතුව ඇත.
“මෙම කාර්යය කරන විට අප මුහුණ දෙන අවදානම් සහ සෞඛ්‍ය ගැටලු තිබෙනවා. සමහර විට මිනිසුන් සිරින්ජ හෝ වීදුරු බෝතල් කැබලි මේ කාණුවලට, වළවල්වලට දානවා. ඒ නිසා අපට විවිධාකාර ලෙඩ හැදෙනවා. ඒවාට ප්‍රතිකාර කළ යුතුයි. නමුත් අපට මුදල් නැහැ. අපි කුමක් ද කරන්නේ ? සැවඩෝ ඇසූ බව වාර්තාවේ සඳහන් කර ඇත.
“සමහරු මිය ගියා. මා සිතන පරිදි මම වාසනාවන්තයි.”
මෙම සේවකයින් අවිධිමත් හා ලේඛනගත නොවන බැවින්, රැකියාවෙහි යෙදී සිටියදී කොපමණ සංඛ්‍යාවක් මිය යනවාද යන්න පිළිබඳ සංඛ්‍යාලේඛන නොමැත.
ආරක්ෂිත රැකවරණයක් පවා නොමැත
ආපසු කරච්චි නුවරට පැමිණි විට ප්‍රකාශ් අල් ජසීරාට පැවසුවේ අපජල නළයකින් බිමට වැටී තම කකුල කැඩී ගිය ආකාරයයි. දැන් මාස ගණනාවක් තිස්සේ ඔහු තවත් පුද්ගලයෙකුගේ වාරුවෙන් ගමන කරන අතර ඔහු මෙතෙක් දන්නා එකම රැකියාව කිරීමට ඔහුට නොහැකි වී තිබේ.
සනීපාරක්ෂක සේවකයින් සඳහා කිසිදු පවුල් ආධාරයක්, සෞඛ්‍ය රක්ෂණයක් හෝ වෛද්‍ය ආධාරයක් නොමැති නිසා ඔහුගේ කැඩුණු උකුල් ඇටයට තවමත් ප්‍රතිකාර කර නොමැත. ඔහු දැන් කරච්චිහි වඩාත් ධනවත් අසල්වැසි නගරයක වීදිවල හිඟමනේ යෙදෙන්නේය.
පාකිස්තානයේ සනීපාරක්ෂක කටයුතු පිරිනමනු ලබන්නේ මුස්ලිම් නොවන අයට පමණි. බුර්කිනා ෆාසෝ හි සනීපාරක්ෂක කටයුතු ප්‍රධාන වශයෙන් අවිධිමත් බව සනීපාරක්ෂක සේවකයින් පිළිබඳ වාර්තාව හෙළි කළ අතර කෙන්යාවේ “අවිධිමත් ක්‍රියාකරුවන් සහ විධිමත් කුඩා ක්‍රියාකරුවන් විශාල සංඛ්‍යාවක් සේවය කළ බව එම වාර්තාවේ සදහන් වේ.
ඉන්දියාවේ බොහෝ අවස්ථාවල කම්කරුවන්ට මුදල්වලට වඩා ආහාර වලින් ගෙවා ඇති බව වාර්තා කළ බවත්; සෙනෙගල් සහ හයිටියේ අඩු ආදායම්ලාභී නිවැසියන් වැඩ නිම වූ පසු එකඟ වූ ගාස්තුව ගෙවීමට අපොහොසත් වූ බවත් එම වාර්තාවේ සදහන් වේ.
“සනීපාරක්ෂක සේවකයින් ඕනෑම සමාජයක වැදගත්ම කාර්යභාරයන් ඉටු කරයි. ඔවුන්ගේ සෞඛ්‍යයට හා ජීවිතයට තර්ජනයක් වන තත්වයන් යටතේ වැඩ කිරීමට ඔවුන්ට බල කිරීම සිදුවන අතර ප්‍රමාණවත් උපකරණ හා පිළිගැනීම ඔවුන්ට හිමි නොවේ. ඒ වෙනුවට අපකීර්තියට හා ආන්තිකකරණයට මුහුණ දිය යුතු”යැයි වෝටර් ඒඩ් හි ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී ටිම් වයින්ව්රයිට් පැවසීය.
‘ඔබ දැඩි සෞඛ්‍ය අනතුරක් අභිසය සිටී’
පර්යේෂකයන් අනතුරු අගවා ඇත්තේ “මීතේන් හා හයිඩ්‍රජන් සල්ෆයිඩ් වැනි හානිකර වායූන් වලට නිරාවරණය වීම, හෘද රෝග සහ අඝාතය, ඔස්ටියෝ ආතරයිටික වෙනස්කම් සහ අන්තර් අන්තරාල තැටි හර්නියාකරණය වැනි මාංශ පේශි ආබාධ, හෙපටයිටිස්, ලෙප්ටොස්පයිරෝසිස් සහ හෙලිකොබැක්ටර් වැනි ආසාදන, සමේ ගැටළු, ශ්වසන පද්ධති ගැටළු සහ තවත් නිමක් නැති සෞඛ්‍ය ගැටලුවලට මෙම කම්කරුවන් නිරන්තරයෙන් ගොදුරු වන බවයි.
අනතුරු ඇඟවීම් සහ ඒ ආශ්‍රිත අවදානම් තිබියදීත්, මෙම පුද්ගලයින්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් තම එදිනෙදා කටයුතුවල නිරත වන අතර, එයින් සිදුවන අන්තරායන් ඔවුහු හොඳින් දනිති.
“මෙය මගේ වෘත්තිය බව පෙන්වීමට මට කඩදාසි / සහතිකයක් නැතැ”යි අවුරුදු 15 ක් තිස්සේ සනීපාරක්ෂක කම්කරුවෙකු ලෙස සේවය කළ සැවඩෝගෝ පැවසීය.
“ඔබ මැරෙන විට, ඔබේ අතීතය සහ ඔබ කළ සියල්ල ඔබ සමග මිය යයි. ඔබ කොතැනකවත් හෝඩුවාවක් හෝ තබා නැත. ඔබ එවැනි රැකියාවක් කර ඇති බව ඔබේ දරුවන්ට පෙන්වන ලේඛනයක් හෝ නොතකා ඔබේ බාල්දිය සහ උදැල්ල සමඟ මිය යන්න. මම ඒ ගැන සිතන විට මට කණගාටුයි. මම කරන වැඩ මගේ දරුවන්ගෙන් කිසිවෙකු කරනවාට මම කැමති නැහැ“ ඉක්බාල් මාසි පවසයි.
2020 මාර්තු 26 වැනිදා පළ වූ අල් ජසීරා වාර්තාවක පරිවර්තනයකි. සැකසුම – තුෂාධවි
